بررسی وضعیت وقف در دوره ایلخانان

وقف و اوقاف از مهم ترین مسائل در ارتباط با تاریخ اجتماعی ایران است. اگرچه وقف با اعتقادات مذهبی پیوندی عمیق دارد، اما اهمیت و نقش آن در جامعه ارتباط تنگاتنگی میان آن و تاریخ اجتماعی برقرار می کند. واقفان همواره با ایجاد بناهای عام المنفعه و معین کردن موقوفاتی برای آنها به بخش عظیمی از نیازهای جامعه عصر خود پاسخ داده اند. بسیاری از ابنیه عمومی چون مساجد، مدارس، دانشگاه ها، بیمارستان ها، کاروانسراها، خانقاه ها و رباط ها موقوفه بوده و از عایدات اوقاف اداره می گردیده است. به نظر می رسد وقف به عنوان یک پدیده اجتماعی در طول تاریخ نقش مهمی در توسعه دانش، مدنیت، فرهنگ و مذهب یک جامعه ایفا نموده است. اهمیت وقف و تأثیر آن در جامعه محقق را بر آن داشت تا با مطالعه و بررسی این مسئله در یکی از ادوار مهم تاریخ ایران، یعنی عصر ایلخانان، نقش این پدیده اجتماعی در جامعه را تبیین نماید. در این دوره به رغم شرایط خاص اجتماعی، فرهنگی، سیاسی ناشی از حمله مغول گسترش و شکوفایی چشمگیری در وقف در مقایسه با ادوار مختلف تاریخ ایران مشاهده می شود. به نظر می رسد شرایط خاص دوره موردنظر در این رونق و شکوفایی نقش مهمی داشت. ویرانی موسسات اجتماعی، فرهنگی، مذهبی در اثر حمله مغول و نیاز جامعه به بازسازی و احیای این موسسات، مسئله ناامنی در مالکیت و غصب املاک موقوفه از سوی حکام، فرمانروایان و حتی ایلخانان و تلاش برای حفظ ثروت های خانوادگی از عوامل مهمی بود که می توانست موجد انگیزه در واقفان برای وقف قسمت وسیعی از اموال و املاکشان شود. جدای از اینها انگیزه مذهبی و تلاش برای کسب توشه آخرت عامل مهمی بود که واقفان را به سوی این عمل پسندیده ترغیب می کرد. در واقع شاید بتوان گفت انگیزه مذهبی، انگیزه غایی و نهایی وقف بود. تحقیق حاضر درصدد است تا ضمن شناسایی و معرفی موقوفات و واقفان بزرگ عصر ایلخانی، تحلیل کمّی و کیفی از موارد مصارف این موقوفات و جهت یابی واقفان در این زمینه ارائه دهد. همچنین این تحقیق می کوشد تا از خلال شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی جامعه در عصر ایلخانان به درک صحیحی از انگیزه های واقفان در اقدام به عمل وقف دست یابد.